„RZESZOWIACY” (ZESPÓŁ PIEŚNI I TAŃCA „RZESZOWIACY”),
powstał w 1954 r. z inicjatywy przybyłego z Wrocławia dyrygenta Jana Mejzy, przy wsparciu kierownika ZDK WSK Mielec Edmunda Toczka. W skład Zespołu Artystycznego ZDK (taka była jego pierwsza nazwa) weszły trzy działające już zespoły: chór mieszany pod dyrekcją Franciszka Saramy (1953), zespół taneczny pod kierunkiem Emilii Drabik (1952) i mała orkiestra symfoniczna pod batutą Stefana Danieleckiego (1953). Kierownictwo całości objął Jan Mejza. Pierwszym występem był koncert w Kolbuszowej 12 XII 1954 r., a program stanowiła luźna, ale dynamiczna składanka pieśni, tańców i melodii o różnym charakterze, w tym także ludowych pieśni i tańców rzeszowskich. 17 XII odbył się pierwszy koncert w Mielcu. Obydwa koncerty zostały dobrze przyjęte przez publiczność i potwierdziły słuszność przyjętej formuły zespołu, który w 1955 r. otrzymał nazwę „Zespół Pieśni i Tańca Ziemi Rzeszowskiej”, a wkrótce potem Zespół Pieśni i Tańca „Rzeszowiacy”. W finale centralnym konkursu chórów we Wrocławiu, który odbył się 25 V 1955 r., mielczanie zdobyli 4. miejsce (pierwsze wyróżnienie) w gronie 100 najlepszych amatorskich chórów z całego kraju. Nagrodą było także zaproszenie na koncerty dla uczestników V Światowego Festiwalu Młodzieży i Studentów w Warszawie (VII 1955 r.). Impulsem do dalszego rozwoju było spisanie przez Jana Mejzę i Bolesława Downarowicza (choreografa) wielu pieśni, przyśpiewek i tańców ludowych w czasie rekonesansu po wsiach województwa rzeszowskiego w latach 50. Opracowane muzycznie i choreograficznie tych utworów weszły na stałe do repertuaru „Rzeszowiaków”. Na początku lat 60., po opracowaniu oryginalnego i dynamicznego programu, „Rzeszowiacy” osiągnęli wysoki poziom artystyczny. Doceniono to w czasie wyjazdowego posiedzenia Zarządu ZZ Metalowców w Mielcu (22-23 X 1963 r.), nadając zespołowi tytuł „Reprezentacyjnego ZPiT ZZ Metalowców”. W ZDK WSK wypracowano kilkustopniowy system kształcenia tanecznego, gwarantujący stały dopływ młodych tancerzy do pierwszego zespołu i utrzymywanie jego wysokiego poziomu. (Ten system funkcjonuje do dziś.) Do poszczególnych obrazków tanecznych włączano też chór. W latach 60. coraz częściej desygnowano „Rzeszowiaków” do reprezentowania Polski na festiwalach zagranicznych. Potwierdzeniem klasy zespołu były nagrody na festiwalu w Bukareszcie (1969) i główne trofeum – Złoty Medal na Festiwalu w Nicei (1971). Lata 70., już pod opieką RCK WSK, to dalszy rozwój i wielkie powodzenie na scenach krajowych oraz częste i udane tournee zagraniczne, m.in. po USA i Kanadzie w 1975 i 1978 r. Wprowadzenie stanu wojennego (13 XII 1981 r.) tylko na kilkanaście dni zatrzymało próby zespołu, który już 22 I 1982 r. wystąpił w RCK z wyjątkowo wzruszającymi „Jasełkami Polskimi” i powtórzył je kilkakrotnie, a w lipcu tego roku, ku zdumieniu wszystkich, wyjechał na tournee do Francji. W latach 80. często występował we Francji i RFN, a w 1988 r. koncertował po raz trzeci w USA i Kanadzie. Na fali przemian i restrukturyzacji WSK na początku lat 90. - RCK wraz z całą działalnością przekazano samorządowi miejskiemu (1992), a ten powołał Miejski Ośrodek Kultury. W tym czasie wielu dotychczasowych doświadczonych chórzystów „Rzeszowiaków” zakończyło pracę w Zespole. Znacznie odmłodzono chór, a to spowodowało większą rotację w jego składzie i trudności z utrzymaniem dobrego poziomu. Stabilny skład utrzymywała natomiast orkiestra. Mimo kłopotów „Rzeszowiacy” koncertowali nadal zarówno w kraju jak i poza jego granicami. Ponowne ożywienie chóru nastąpiło po utworzeniu Samorządowego Centrum Kultury (1998), a mocnym impulsem do dalszego rozwoju całego Zespołu były uroczystości z okazji 50-lecia jego działalności, zorganizowane w 2002 r. W 2008 r. zespół koncertował w Szwajcarii, a następnie uczestniczył w VII i VIII Międzynarodowym Festiwalu Folklorystycznym Warsfolk w Warszawie (2011, 2012). Ponadto w 2012 r. wystąpił w Macedonii oraz uczcił specjalnymi koncertami 60-lecie działalności, zapoczątkowanej przez zespół taneczny w 1952 r. W czerwcu 2013 r. zespół wystąpił na Festiwalu Czereśniowym w Adampolu (Turcja). Po dwóch "chudych" latach w marcu 2016 r. zespół otrzymał certyfikat Polskiej Sekcji Międzynarodowej Rady Stowarzyszeń Folklorystycznych na okres 5 lat, a w maju tego roku wystąpił na XI Ogólnopolskim Festiwalu Zespołów Folklorystycznych Wsi Polskiej w Kielcach. Wydarzeniem 2017 r. były koncerty z okazji 65-lecia powstania zespołu (30 IX i 1 X) oraz nadanie mu patronatu Janusza Mejzy - założyciela, dyrygenta i długoletniego kierownika artystycznego. Na podstawie prezentowanego programu Zespół został zakwalifikowany do Międzynarodowej Rady Stowarzyszeń Folklorystycznych Festiwali i Sztuki Ludowej - CIOFF.
*Repertuar: tańce narodowe – polonez, mazur, krakowiak, kujawiak i oberek, tańce regionalne, m.in.: rzeszowskie, przeworskie, lubelskie, nowosądeckie, śląskie, góralskie, opolskie, pszczyńskie, żywieckie, wielkopolskie, kaszubskie i kurpiowskie oraz pieśni patriotyczne i ludowe (ok. 160).
*Stroje: rzeszowskie, krośnieńskie, przeworskie, haczowskie, biłgorajskie, krakowskie, lubelskie, pszczyńskie, góralskie, żywieckie, nowosądeckie, kaszubskie, rozbarskie, opolskie, łańcuckie, jurgowskie, szamotulskie, sieradzkie, łowickie, opoczyńskie, kujawskie, szlacheckie, „Księstwa Warszawskiego”, rosyjskie i kostiumy do tańców tematycznych.
*Ważniejsze występy krajowe: tournee po woj. kieleckim (1962 r.), tournee po woj. wrocławskim (1964, 1965), tournee po woj. opolskim (1970), koncert inauguracyjny Krajowego Festiwalu Piosenki Polskiej w Opolu (1970), koncert inauguracyjny Międzynarodowych Zawodów o Puchar Interwizji w Gimnastyce Artystycznej w Mielcu (1974), koncert w ramach prezentacji „Rzeszowska Panorama XXX-lecia” w Warszawie (1975), koncert z okazji 50-lecia działalności ZPiT „Rzeszowiacy” w Mielcu (2002) oraz udział we wszystkich Ogólnopolskich Spotkaniach Folklorystycznych - „Jarmarkach Pieśni i Tańca” w Mielcu (1968, 1969, 1970, 1971, 1973, 1976 i 1979).... XV Światowy Przegląd Folkloru "Integracje" w Poznaniu (2015), Dożynki Wojewódzkie Świętokrzyskie w Sandomierzu (2015), Święto Lotnictwa w Mielcu (2015),
Tournee i inne występy zagraniczne: VIII Międzynarodowy Festiwal Pieśni i Tańca w Świdniku (CSRS, 1962 r.), ZSRR (1966), CSRS i Jugosławia (1967), Światowy Festiwal Zespołów Folklorystycznych w Bukareszcie i innych miastach Rumunii (1969) – kilka nagród, Węgry (1970), XXVI Międzynarodowy Festiwal Folklorystyczny w Nicei – główne trofeum Złoty Medal i tournee po Francji i Włoszech (1971), Węgry (1972), ZSRR (1974), RFN (1974), USA i Kanada (1975), NRD (1976), RFN (1976), ZSRR (1976), ZSRR (1977), USA i Kanada (1978), RFN (1978), ZSRR (1978), Francja (1979), Jugosławia i Francja (1979), CSRS (1980), Francja i RFN (1981), Francja (1982), RFN, Francja, Belgia i Luxemburg (1983), RFN (1983), RFN (1984), ZSRR (1985), Węgry (1985), Francja, Belgia i RFN (1986), Francja (1987), USA i Kanada (1988), Francja (1993), Ukraina (1993), Włochy (1994), Słowacja (1995), Francja (1996), Szwajcaria (1996), Belgia, Holandia i Francja (1999), Francja (2000), Szwajcaria (2002), Francja (2003), Węgry (2005), Portugalia (2006), Szwajcaria (2008), Międzynarodowy Festiwal Warsfolk Warszawa (2011, 2012), Macedonia (2012), Turcja (2013)... Międzynarodowe Spotkania Folklorystyczne w Budapeszcie - Węgry (2015)
Kierownicy i dyrektorzy ZDK (RCK, MOK, SCK) reprezentujący Zespół: Edmund Toczek i ), Franciszek Duszlak ), Irena Nowakowska ), Helena Pastuła ), Marek Skalski ), Jacek Tejchma ), Joanna Kruszyńska (2016-nadal).
Kierownicy artystyczni zespołu i pierwsi dyrygenci: Jan Mejza ), Władysław Kotschy (1957), Władysław Skórczyński (1957), Jan Mejza ), Antoni Czachor ), Sławomir Stan ), Jacek Tejchma ), Joanna Kruszyńska (2016-nadal), kierownik zespołu – Bartosz Kramarz, kierownik orkiestry – Sławomir Stan.
Chórmistrzowie i dyrygenci: Franciszek Sarama ), Jerzy Kopcewicz ), Barbara Mialik ), Barbara Polańska-Więckowska ), Jerzy Kopcewicz ), Irena Paluszek ), Renata Chmielowiec-Wrażeń ), Małgorzata Kusek ), Paweł Lis ), Sylwia Dudek ), Maciej Fijałkowski (2017-nadal)..
Choreografowie: Emilia Drabik ), Bolesław Downarowicz ), Zdzisława Szymańska ), Józef Marciniak (1960), Tadeusz Suchodolski (1960), Zbigniew Pieńkowski ), Eugeniusz Papliński i Mira Kołpikówna-Paplińska ), Janusz Brociek ), Kazimierz Redzisz ), Stanisław Dowgird ), Dariusz Majchrowicz ), Halina Proszowska ), Maria Orłowska ), Emilia Drabik ), Leszek Ossoliński ), Marek Zaremba ), asystent choreografa – Jakub Jurek (-2016), Mariusz Bożek (2016-nadal).
Akompaniatorzy: Henryk Grzywacz, Maria Mysińska, Barbara Polańska-Więckowska, Ryszard Kucharski, Sławomir Stan, Kazimierz Kozioł..
Członkowie: w latach – około 1500 osób.
Ważniejsze wyróżnienia: Krzyż Oficerski OOP, Odznaka 1000-lecia Państwa Polskiego, Złota Odznaka Honorowa „Polonii”, Dyplom Uznania Ministra Spraw Zagranicznych.
tekst publikowany za zgodą autora "Encyklopedii Miasta Mielca" Józefa Witka
